Bu kasabada çöp yok! Kamikatsu’nun sırrı ne?

Artan tüketimle birlikte dünyamızın en büyük sorunlarından biri haline gelen çöp krizi acilen çözüm bulunması gereken bir meseleye dönüştü. Dolaşıma sokulan muazzam miktardaki atık, özellikle de plastikler, gezegenin bütününü tehdit eder hale geldi. Buna karşın, Japonya çöp krizine yönelik oldukça yenilikçi bir çalışmaya imza atıyor.

Japonya’nın güneybatısında bulunan Shikoku adasının dağlarında gizlenmiş, 1500 kişilik küçük bir kasaba olan Kamikatsu, var olan atıkların geri dönüşümüyle kurulan ve sıfır atık üreten ilk yerleşim yeri olma özelliği taşıyor.

Hedef 2030 Yılına Kadar ‘Sıfır Atık’

Kamikatsu kasabasının hikayesi 2003 yılında başladı. O günden bu yana, kasaba, planlı bir şekilde çöp sahalarını ve atık yakma platformlarını karbon emisyon oranlarını en aşağı çekmek için hummalı bir çalışma sergiledi. Nihai hedef ise 2030 yılına kadar “sıfır atık” planını yüzde 80’in üzerine çıkartmak.

Peki ama Japonya’daki küçük bir kasaba bütün dünyanın başını ağrıtan bu büyük sorunu çözmeyi nasıl başardı? Daha da önemlisi, Kamikatsu halkının geri dönüşümden yeni bir yaşam tarzı oluşturma başarısı gelişmiş şehirler için bir model olabilir mi?

Atıklar 45 Kategoriye Ayrılıyor

Kamikatsu giderek yaşlanan kırsal bir kasaba olsa da, geride kalan 19 yılda yerel halk sürdürülebilir bir yaşama dair pek çok deneyim edinmiş. Kasaba halkının sahiplendiği uygulama sadece yerel yönetimin inisiyatifine bırakılmamış. Yurttaşların önem verdiği geri dönüşüm sistemi zaman içerisinde çeşitli tecrübelerin sonucunda olgunlaşmış.

Öncelikli olarak, Kamikatsu’da oluşturulan Sıfır Atık Merkezi atıkları 45 kategoriye ayırıyor. Bu ayrıştırma işlemi öylesine titizlikle yapılıyor ki, sadece kâğıt atıklar kendi içlerinde dokuz kategoriye bölünmüş durumda.

Kasabanın hemen her yerinde bulunan ve oldukça ayrıntılı bir biçimde organize edilen geri dönüşüm kutuları, bütün atıkların düzenli şekilde ayrıştırılarak sistemin işleyişinin kolaylaştırılması için oldukça önemli.

Dahası yerel yönetim toplanan atıkların nasıl kullanıldığına ilişkin bilgilendirmeler yaparak, sürecin yerel halk tarafından takibini ve dolayısıyla geri dönüşümü daha fazla teşvik etmeyi amaçlıyor.

Halkın Geri Dönüşüme Katılması Harcamaların Azalmasına Yol Açtı

Atıkların yakılmak yerine çeşitli şekillerde dönüştürülmesiyle ne kadar tasarruf edildiğinin açıklanması, yurttaşların geri dönüşümü bir tür sosyal sorumluluk projesi olarak görmelerini sağlıyor. Bu da projeye katılımın her geçen yıl daha da artmasıyla sonuçlanıyor.

Sıfır Atık Merkezi’nin koordinatörlüğünü yapan 24 yaşındaki Momona Otsuka, “Kasaba sakinlerinin bu projeyi sahiplenmesi, yerel yönetimin geri dönüşüm harcamalarının azalmasını da sağlıyor. Bu nedenle, projeye katılmanın somut faydalarını herkes görüyor” ifadesini kullanıyor.

Otsuka ayrıca, toplumda geri dönüşüm kültürünü oluşturmak için iki önemli noktaya dikkat çekiyor: İlki, Japonya’daki atık yönetimi ve geri dönüşüm planlamasını yerel yönetimlerin sorumluluğuna veren 1997 tarihli yasa. Diğeri ise bölge sakinlerinin büyük bir memnuniyetle bu çalışmayı sahiplenmesi. 

Tek Bir Tekstil Ürünü Bile Boşa Gitmiyor

Tekstil ürünlerinin aşırı tüketimi ile tekstil ve hazır giyim sektörünün neden olduğu büyük miktarda karbon salınımı uzun zamandır özellikle iklim krizi bağlamında uzmanların gündeminde.

Sıfır Atık Merkezi, bu konuya ilişkin de önemli bir çözüm geliştirmiş. Kamikatsu’da yaşayanlar kullanmadıkları kıyafetlerini temizledikten sonra geri dönüşüm kutusuna bırakıyor. Özel işlemlerden geçen kıyafetler, atık merkezinin mağazasında yeni kullanıcıları tarafından ücretsiz olarak alınıyor.

Geri dönüşüm ürünlerini alanların yapmaları gereken tek şey, seçtikleri ürünü tartmak ve ağırlığını deftere kaydetmek. Bu sayede mağaza, yeniden kullanılan ürünlerin hacimlerini ve ağırlıklarını karşılaştırabiliyor.

Pillerden Bardaklara Her Şey Geri Dönüştürülüyor

Geri dönüşüm sadece tekstil ürünleri ile sınırlı kalınmamış, pillerden bardaklara, mobilyalardan oyuncaklara kadar oldukça geniş bir yelpazedeki eşyalar mağazada yerini alıyor.

Öyle ki mağazanın kendisi bile geri dönüştürülmüş yapı malzemeleriyle inşa edilmiş. Kasaba sakinleri evlerinde kullanmadıkları malzemeleri bağışlayarak, mağazanın ortaya çıkışına katkı sağlamış.

Otsuka, “Sıfır atık projesini mimari alana da taşımaya çalışıyoruz” diyerek, atıkların etkin bir biçimde kullanılabileceği alanın oldukça geniş olduğunu bir kez daha hatırlatıyor.

‘Sonunda Döngüsel Bir Ekonomik Sistem Ortaya Çıkardık’

Kamikatsu zaman içerisinde geri dönüşümü öyle bir noktaya taşımış ki atık malzemeleri yeniden işlevlendirerek tasarlanan “Kamikatz Public House” ortaya çıkmış.

Yapımına 2016 yılında başlanan ve sosyal merkez olarak geliştirilen yapı, çevreye uyumlu tasarımıyla halkın büyük beğenisini toplamış. Çevredeki terk edilmiş evlerden alınan malzemelerle inşa edilen bu binanın içerisinde yer döşemeleri, kırılmış kavanozlar, lamba şişeleri ve duvar kağıtları kullanılmış. 

Sadece bu da değil, geri dönüşüm ürünlerden bira üreten bir fabrika bile kurulmuş. “Rise and Win Brewing Co.” adındaki şirket, çöpe atılan meyveleri ve yiyecekleri arpa yetiştirmek için gübre olarak kullanıyor. Bununla da sınırlı kalmayarak, bira yapımından arta kalan tahıl posalarını çiftçilere gübre olarak veriyor.

Mağaza müdürü Aki Ikezoe ise “Sonunda döngüsel bir ekonomik sistem ortaya çıkardık” diyor.

‘Neden Bu Kadar Çok Atık Üretiyoruz?‘

Kamikatsu kasabası sakinleri, hayata geçirdikleri projelerin değerinin anlaşılması için özellikle bölgeyi ziyarete gelenleri de bu çalışmanın içerisine dahil etmekten geri durmuyor.

Kasabada bulunan ve 2020 yılında inşa edilen otel, bütün kasaba gibi Sıfır Atık Merkezi tarafından üretilen yapı malzemeleriyle inşa edilmiş.

Soru işareti biçiminde tasarlanan otelin sloganı “Neden bu kadar çok atık üretiyoruz?” Cevaplar ise duvarlarda gizli… Tüketimi teşvik eden gazete kupürleri, binanın içinde duvar kâğıdı olarak kullanılmış.

Ormanın kalbinde bulunan otel, minimalist tasarımıyla bir kulübeyi andırıyor. Öyle ki, otel misafirleri bungalovların cam kubbeleri sayesinde geceleri yıldızların altında uyuma fırsatı yakalıyor.

Fakat, bu otel dinlenmenin yanı sıra, geri dönüşümün de öğretildiği bir okul adeta… Her konuğa, otelde kaldıkları süre boyunca çöplerini ayırmaları için kutular veriliyor. Otel yönetimi misafirlerin sadece ihtiyacı olanı kullanmasını, aşırı tüketimin olabildiğince sınırlandırılmasını istiyor.

Otel, müşterilerinin boş zamanlarında üretime de dahil olmalarını teşvik ediyor. Örneğin konaklayacak kişi giriş yaptığı esnada, kaldığı süre boyunca ihtiyaç duyacağı sabun kalıplarını kendi belirlediği ölçülerde kesiyor. Kahve ise fincan sayısına göre ölçülerek öğütülüyor; böylece hiçbir şey boşa gitmemiş oluyor.

Yetiştirdikleri Doğal Ürünleri Dünyaya Satıyorlar

Kamikatsu sakinleri ve işletmelerinin en çok dikkat ettikleri husus israf. Kasaba sakinleri, gıda israfını mümkün olduğunca en aza indirmeye çalışıyor. Örneğin, kasabada bulunan Cafe Polestar, israfı azaltmak için büyük porsiyonlardan kaçınıyor. Öğle servislerinde ağırlıklı olarak sebze yemeklerine yer veriliyor. Yemeklerde kullanılan sebzeler ise 1986’da Kamikatsu’nun yemyeşil ormanlarında kurulan çiftliklerinde yetiştiriliyor.

Irodori şirketi tarafından yetiştirilen sebzeler, herhangi bir kimyasal süreçten geçmeden doğal olarak üretiliyor. Doğal ürün çeşitliliği nedeniyle Kamikatsu’da üretilen sebzelere ülkenin her tarafından yoğun bir talep var.

Burada yetiştirilen ürünler ayrıca diğer Asya ülkelerindeki üst düzey otellere ve restoranlara satılıyor. Irodori’nin CEO’su Tomoji Yokoishi, yaptıkları işin önemine değindikten sonra şunları ekliyor:

Yaptığımız en önemli şey, insanların etraflarındaki sıradan şeylerin bile değerli öğeler olduğunu fark etmelerini sağlamak.

Ulaşım İhtiyacına ‘İmece’ Çözümü

Peki, hemen her alanda geri dönüşümü kullanan bu kasabanın ulaşım başlığı altında yarattığı çevreci seçenek ne?

Kasabada araç kullanımına gerek duyulmasa da çevre kasabalara veya başkent Tokyo’ya dönmek için araç kullanmak gerekebiliyor. Bu olduğu takdirde, ulaşım kasabada kullanılan araç paylaşım uygulaması sayesinde sağlanıyor.

40 kişinin dahil olduğu uygulama, ziyaretçileri istedikleri yere taşıyor. Öyle ki, kasabanın belediye başkanı bile uygulamada şoförlük yapıyor.

Yenilikçi Kasabanın Yenilikçi Mimarı

Yenilikçi tarzıyla Japonya’nın önde gelen mimarlarından olan Hiroshi Nakamura, Kamikatsu kasabasının tasarımını yapan isim.

Geri Dönüşüm merkezinin, topluluk salonunun, yeniden kullanım mağazasının, etkinlik alanının ve otelin tasarımcısı olan Nakamura, kasabayı tasarlarken sedir ormanlarından ilham almış. Nakamura’nın mimarlık stüdyosu, işlenmemiş sedir kütükleri kullanan bir yapı tasarlamaya koyulmuş.

Ünlü mimar, yapıların inşa sürecinde de ‘geri dönüşüme’ bir hayli önem vermiş. Terk edilmiş evler, eski bir hükümet binası ve kullanılmayan bir ortaokul dâhil atıl binalarda bulunan tüm nesneler binaların iç mimarisinde kullanılmış.

Dünyaya ilham olacak fikirlerin ve değerlerin gelişiminde kasabanın oldukça önemli bir yer tuttuğunu söyleyen Nakamura şunları ekliyor:

Kamikatsu Sıfır Atık Merkezi, toplumu yeniden yaratmayı ve bölgeyi geliştirmeyi amaçlayan atık ayrıştırma arıtma projesine eğitim ve araştırma işlevi de ekleyerek, dünya dostu bir kompleks olarak ‘sıfır atık’ ilkesini somutlaştırıyor.

The Washington Post’ta yayımlanan “Postcard from Kamikatsu, Japan’s ‘Zero-West’ town” başlıklı makaleden derlenmiştir.